Wind- en waterrechten

Vriezenveen ontstond in 1364 toen een aantal kolonisten van de graaf van Almelo het recht kreeg ten noorden van Almelo de venen te ontginnen. Het vroegere Vriezenveen bleef echter behoren tot de “Heerlijkheid Almelo”. Tot aan begin 1800 bezat de Heerlijkheid allerlei rechten die overigens niet altijd onbetwist waren. Een van die rechten was het wind- en waterrecht, hetgeen betekende, dat zonder toestemming van het huis van Almelo geen windmolens en watermolens gebouwd mochten worden.

Verschillende buurten van Vriezenveen hadden echter listig gezamenlijk een rosmolen gebouwd, waarmee ze hun rogge konden malen. Een rosmolen wordt onafhankelijk van wind en water door een paard in beweging gebracht. Zo ontdoken ze het wind- en waterrecht. Er waren destijds veertien rosmolens in Vriezenveen waarop rogge gemalen werd.

Het is lastig informatie over deze rosmolens te vinden. Het getal 14 wordt onder andere genoemd door Hennie Rutgers in zijn beschrijving uit 2005 van “Molens van Almelo door de eeuwen heen”. Lambertus Jonker, arts in Vriezenveen, verzamelde veel informatie over de geschiedenis van Vriezenveen. Hij leefde van 1866 tot 1940 en noemt meer dan 12 Vriezenveense rosmolens, die voorkomen in diverse aktes in de periode 1700 tot begin 1800. De boekjes van Lambertus Jonker zijn in het bezit van het Historisch Museum Vriezenveen.

Ook in de database http://molendatabase.org over verdwenen molens vanaf 1832 is informatie over de Vriezenveense rosmolens te vinden. Deze molendatabase baseert zich op de oudste Nederlandse kadasterkaarten die dateren uit de periode 1811-1832.

Uit deze database blijkt dat Vriezenveen 13 molens kende, te weten 8 rosmolens en 5 windmolens, waarvan alleen de windmolen van Leemans uit 1862 er nog staat. De database geeft ook de exacte coördinaten van de rosmolens. Volgens deze database stonden er 4 op het Oosteinde en 4 op het Westeinde.

Op het Westeinde stonden ze op nummer 109 (naast Zeeman), 161 (op de plek waar nu Scheerfoppe zit), 337 (Sigarenmagazijn het Centrum), en 473 (kruising met Aadorpweg). Aan het Oosteinde op nummer 18 (Restaurant Koebrugge), 86 (kruising N36), 285 (tegenover Autobedrijf Holland) en 298 (vlakbij wat voorheen Holland Meel BV. was).

Het museum bezit oude kadasterkaarten waarop de rosmolens te vinden zijn als ronde bouwsels. Op de foto hierboven staat perceel 1108, dat is de molen tegenover Autobedrijf Holland.

Rosmolens kwamen overigens in heel Nederland voor in diverse vormen.

Heeft u nog een tekening of foto van een (restant van een) Vriezenveense rosmolen, dan wil het museum daar graag een kopie van maken.